Tiberius Gracchus, ilk toprak reformu ve bir cumhuriyetin çöküşü

Tiberius Gracchus milattan önce 133 yılında Roma Senatosu'na temsilci seçildiğinde kimse parlamentosu ve yönetimi binlerce yıl sonra Avrupalı Aydınlanmacı'lara ve Amerikan Anayasası'na ilham verecek olan beş yüz yıllık Roma Cumhuriyeti'nin çöküşünün başlayacağına ve yüz yıl içinde bir diktatörlüğe dönüşeceğini, Roma Cumhuriyeti'nin bitip Roma İmparatorluğu'nun başlayacağını bilmiyordu. Tiberius romalı zenginlerin topraklarının bir kısmının alınmasını ve toprağı olmayan insanlara dağıtılmasını teklif etmiş ve tarihin bilinen ilk toprak reformunu başlatmıştı, fitilini yaktığı siyasi isyan bir cumhuriyetin sonunu getirecek ve binlerce yıl insanları etkileyecek olan bir sosyalist kavram yaratacaktı, ölümü çıkarlarını tehdit ettiği senato üyesi zengin toprak sahiplerinin elinden oldu.

Tiberius Gracchus ve ölümünden sonra toprak reformunu
sahiplenerek davasını devam ettiren ve yine aynı şekilde
öldürülen kardeşi Gaius Gracchus beraberce toprak reformu
kanunun yazılı olduğu metni tutuyorlar
(Eugene Guillaume, 1878) 

Tam ismi Tiberius Sempronius Gracchus'dur ama biz bu yazıda kısaca Tiberius diyeceğiz. Milattan önce 163 yılında etkin bir politikacı ve asker olan Tiberius Gracchus ve Afrikalı Cornelia çiftinin ortanca oğlu olarak dünyaya gelir. Ailesini oldukça zengin ve "soylu" olarak tanımlamak mümkündür, Tiberius daha çocukken ölen asker babasının hatırı sayılır miktarda toprağı vardır.

Babası gibi asker olarak hayata atılan Tiberius, Kartaca savaşındaki başarısı sonrasında İspanya cephesine gönderilir ama İspanya'da işler beklediği gitmez, ordusu ispanyollar tarafından bozguna uğratılır, önünde iki seçenek vardır, savaşarak ve çok sayıda kayıp vererek geri çekilmek veya ispanyollar ile barış anlaşması yaparak ordusunu kurtararak geri dönmek. İkinci yolu seçer, 20.000 askerinin hayatını kurtarır ve barış anlaşması imzalayarak Roma'ya geri döner ama bu insancıl tutumu, hiç bir takdirde barbarlarla barış imzalamayan Roma Ordu'sunu zayıf gösterdiği gerekçesiyle ordudan uzaklaştırılır. Bundan sonra politikaya atılır.

MÖ 133 yılında senatoya seçildiğinde savaşlarda kazanılan, sözde devlete ait ama aslında senato üyesi zengin toprak sahiplerince kullanılan arazilerin toprak sahibi olmayan fakir insanlara belli kurallar çerçevesinde dağıtılmasını öngören bir yasa teklifi getirir ("Lex Sempronia Agraria") ve yapılan oylamada bu teklifi halk partisinin büyük desteğiyle kabul edilir. Askerler de Tiberius'u desteklemektedir, uzun yıllar süren seferlere giden askerlerin toprakları yokluklarında zengin toprak sahipleri tarafından işgal edilmekte, askerler İtalya'ya geri döndüklerinde topraksız kalmaktadır, Tiberius'un yasası onları toprak sahibi yapmaktadır. Halkta büyük sevinç yaratan bu yasa devletin sahibi görünen toprak sahibi senatörlerin hiç hoşuna gitmez.

Octavius'un Tiberius tarafından kürsüden indirilişi
(Augustyne Mirys, 1760)

Her geçen gün Tiberius'un arkasındaki halk desteği artarken, "Devlet"te düşmanları da aynı hızla artar.  Tiberius'un başını çektiği reformistler ve yine Tiberius gibi bir parti lideri olan Marcus Octavius'un başını çektiği muhafazakarlar olarak senato ikiye bölünür. Tiberius Octavius'u senatoyu veto hakkının suistimaliyle bloke ettiğini öne sürerek muhafazakar partinin başından uzaklaştırmayı başarır. Bunu senatonun bir toplantısında herkesin önünde, biraz da zor kullanarak yapar, bu trajik ve önemli olayın oldukça detaylı bir tanımını, Octavius'un göz yaşları içinde, arkasında zengin senatörlerle kürsüyü terk edişini, Tiberius'un hayatını yazmış yunan tarihçi Plutark'ın "Hayatlar" adlı kitabında bulabilirsiniz.

Tiberius bir yıllık görev süresinin sonunda tekrar seçilmek için Roma'nın işgal ettiği Bergama Krallığı'ndan gelen savaş ganimetini toprak reformunu finanse etmek amacıyla kullanmayı, askerlik süresini kısaltmayı, sadece senatörlere ait olan davalarda juri olma hakkının herkese tanınmasını ve işgal edilen topraklarda yaşayan ve vatandaşlık hakkı olmayan "yabancı"ların Roma vatandaşlığına kabulünü öneren yasa tasarılarını da senatoya sunmayı vaad eder. Eğer tekrar seçilirse Tiberius'un reformları toprak reformuyla sınırlı kalmayacaktır, başka konularda da demokratikleşme vaad etmektedir.

Tiberius çiftçilere hitap ediyor

Tiberius'un oylamasının olduğu gün senatoda olağandışı bir gerginlik vardır. Kendini kral ilan ettirmek istediğini haykırır senatörlerden biri, ortalık karışır, çıkan arbedede dışarıda bekleyen taraftarlarına rağmen senatonun içinde toprak sahibi muhafazakar senatörler tarafından dövülerek öldürülür. Ölümünden sonra kardeşi Gaius, Tiberus'un açtığı yoldan ilerler ve reformlara devam etmek ister ama O'nun da sonu ağabeyi gibi olur ve zengin toprak sahipleri tarafından öldürülür.

Gaius  Gracchus'un Ölümü
(Francois Topino-Lebru, 1792)

Tiberius'un başlatmış olduğu toprak reformu denemesi, kurduğu kolonilerle ve yayılmacı politikasıyla inanılmaz bir büyüklüğe ulaşmış dev ülkelerini ve onun yarattığı büyük gelirleri hala bir küçük şehir-devlet'in yasalarıyla yönetmeye çalışan Roma Cumhuriyeti'nin ve Senatosu'nun sonunu getirmiştir. Tiberius'un başlattığı hareket toplu bir huzursuzluğa ve yaklaşık yüz yıllık bir iç savaşa sebep olmuş, Cornelius Sulla ve Julius Sezar gibi askerler darbelerle senatoyu feshetmişler ve en nihayetinde Gaius Julius Agustus 1453 yılına kadar sürecek imparatorluğu ilan etmiş ve geri dönülmeyecek biçimde kurumsallaştırmıştır.
Tiberius'un toprak reformu sonraki iki bin yıl boyunca insanlığın aklını meşgul edecek iki önemli soruyu ortaya çıkarmıştır:
Devlet zengin toprak ağalarının topraklarını fakir çiftçilere dağıtmalı mıdır? Toprak üzerinde yaşayanın, ekip biçenin hakkı mıdır?

Milattan Sonra 2010, Endonezyalı çiftçiler toprak reformu için yürüyor

Click here for English